موقعیت جغرافیایی

استان ایلام در منطقه ای کوهستانی و در حاشیه جنوب غربی رشته کوه زاگرس قرار گرفته است. بخش عمده این استان را مناطق کوهستانی و یا تپه های ماهوری تشکیل داده که با شیب تندی به دشتهای کم ارتفاع منتهی می گردد. به عقیده زمین شناسان، هر چند ناهمواری های این منطقه متعلق به رسوبات دوران اول تا چهارم زمین شناسی است ولی زمان شکل گیری آن به دوران دوم و سوم زمین شناسی می رسد. از مهمترین کوه های این استان می توان به «رشته کوه کبیرکوه» در شمال غرب و جنوب شرق، «کوه های مانشت» در شمال ایلام و بالاخره «کوه های شهان و بانکول» در شمال استان اشاره کرد.
استان ایلام به دلیل امتداد دو «رشته کوه موازی کبیر کوه و پشتکوه» از شمال تا جنوب شرقی به دو نیمه شرقی و غربی تقسیم شده است. از لحاظ شرایط آب و هوایی باید گفت؛ با این که استان ایلام جزو مناطق گرم کشور محسوب می شود ولی به دلیل اختلاف ارتفاع ، اختلاف درجه حرارت و میزان بارندگی در بخش های شمالی، جنوبی و غربی از نظر آب و هوایی به سه منطقه تقسیم می شود: «منطقه سردسیری» شامل مناطق کوهستانی شمال و شمال غربی، «منطقه معتدل» و سومین منطقه، «منطقه گرمسیری» است که مشتمل بر مناطق غربی و جنوب غربی می شود .
در کل استان ایلام، دارای آب و هوای «بياباني گرم»‌ در جنوب و «نيمه مرطوب سرد» در ناحیه شمالی است که علت آن کوهستانی بودن آن است.

پیشینه تاریخی

اقوام و زبان

وقوع حوادث طبيعي وغير طبيعي نظير مرگ وميرهاي ناشي از بيماريهاي واگير، خشكسالي، از بين رفتن مراتع، محصولات كشاورزي، تلف شدن دامها، جنگ ها وخونريزي هاي خارجي، داخلي وقومي و در نهايت سياست هاي حكومتي طي چند قرن گذشته بيشترين تاثير را در جابجايي گسترده گروهي جمعيت هاي انساني در اين منطقه داشته است. با این وجود استان ايلام محل زندگی اقوام مختلفی همچون؛ لر، لک، کرد و عرب است كه توانسته اند ساليان متمادي در ۲۰ حوزه ي فعلي ايلام با تعامل فرهنگي وزندگي مسالمت آميز بر همديگر تاثيرات فراواني بگذارند.

اقوام لر : لرهای ساكن استان ايلام، بيشتر در شهرستان دره شهر و یا به صورت پراكنده در بخش هایی از شهرهای آبدانان و دهلران زندگي مي كنند. این اقوام خود را به واسطه ي همجواري با استان لرستان، از ايلات وطوايف مختلف لرستان مي دانند.

اقوام لك : از گروههاي بزرگ وكوچكي تشكيل شده اند كه درنقاط مختلفي از استان كرمانشاه ولرستان به صورت پراكنده زندگی می کنند. با این وجود مراكز عمده ي محل سکونت آنها در ايلام، منطقه ي هليلان وزردلان در شمال استان است. عده ای آنها را لر وبرخي از نژاد كردها مي دانند.

اقوم كرد : جزو اقوام بسيار بزرگ ايراني به شمار می آیند که در نواحي غرب و به ويژه استانهاي كردستان، كرمانشاه وايلام ساکن هستند. شهرستانهاي ايلام ، شيروان، چرداول، ايوان، قسمت هايي از دهلران، مهران و آبدانان، از مراكز عمده سكونت كردهای ايلامي است كه به زبان كردي و گويش ايلامي سخن می گویند. آنها در گذشته مانند ساير گروه هاي استان زندگي كوچ نشینی داشتند، ولی امروزه به علت افزایش جمعیت، یکجا نشین شده اند و تعداد معدودی از آنان به شیوه گذشته زندگی می کنند. ایلام امروزی گرچه مدت ها جزوی از ولایت لرستان بود اما از دیرباز محل سکونت طوایف و قبایل کرد بوده است، به طوری که ۷۰ درصد از ساکنین آن را اقوام کرد تشکیل می دهند .

ملکشاهی: در شهرستان‌های ایلام و مهران

خزلی: در بخش‌های از شهرستان شیروان چرداول

آبدانانی : در شهرستان‌های آبدانان، دهلران و دره شهر

ایلامی: در شهرستانهای ایلام، مهران، شیروان چرداول

بدره ای : در بخش بدره از شهرستان دره شهر

قوم عرب : ايلامی های عرب زبان جزو آن دسته از مهاجران عربي هستند كه در قرون گذشته ودر پي تحولات سياسي و عوامل مختلف دیگر به ايران وبه ویژه به نواحي جنوب غربي مهاجرت كرده اند و با عرب زبانان خوزستان نیز داراي رابطه ي خويشاوندي وقومي هستند. آنها هنوز به زبان عربي محلي سخن مي گويند وعليرغم تغييرات فراوان فرهنگي هنوز اكثر آنها سمبل های عمده فرهنگ خويش را مانند لباس، زبان، برخي رسوم حفظ كرده اند. این قوم به عنوان اقلیت در شهرستان های جنوبی و شرقی استان به صورت پراکنده ساکن هستند.

موقعیت اجتماعی و اقتصادی

بدلیل وجود چاه های نفتی، پالایشگاه های گاز، واحد پتروشیمی و شهرک های صنعتی در استان ایلام، ایلام جزو استان نفت خیز ایران محسوب می شود. این استان دارای ۱۱ درصد منابع گاز ایران است و روزانه ۱۵۴ هزار بشکه نفت خام از چاه های نفتی دهلران استخراج و از طریق لوله به پالایشگاه ها در جنوب ایران منتقل می کند.
اما با این وجود بیشتر فعالیت اقتصادی مردم این استان بر کشاورزی، دامداری و پروزش زنبور عسل متمرکز شده‌است. كشاورزی در اكثر نقاط استان به صورت سنتی انجام می‌شود. بدین صورت كه مراحل مختلف آن از داشت، كاشت و برداشت با استفاده از اصول و روش‌های ابتدایی و سنتی صورت می‌گیرد و هم اكنون نیز بخش مهمی از درآمد و حتی اشتغال مردم استان در بخش كشاورزی متمركز شده است. مهم‌ترین محصول كشاورزی استان،‌ گندم است.
همچنین وجود كوهستان‌ها، جنگل‌ها، مراتع نسبتاً سرسبز، انواع گل و گیاه در بهار و تابستان و نیز وجود مناطق گرمسیری و سردسیری در مجاورت یكدیگر، بهترین شرایط را برای پرورش زنبور عسل فراهم آورده است.
اما در بخش صنعت، استان ایلام یكی از محروم‌ترین استان‌های كشور محسوب می شود. در این استان به علت شرایط خاص اقتصادی و اجتماعی، از دیرباز، صنایع، به ویژه صنایع نوین كارگاهی، رونق چندانی نیافته است. بخش صنعت سهم بسیار ناچیزی از اشتغال را نسبت به بخش خدمات و كشاورزی به خود اختصاص داده است. صنعت استان ایلام عمدتاً در صنایع خانگی و كارگاهی خلاصه می‌شود و صنایع دستی آن عبارتند از: قالی و قالیچه،
جاجیم، خورجین، سیاه چادر، رسن، نمد، گیوه و گلیم كه با توجه به فراوانی مواد اولیه مانند پشم و موی بز تولید آن‌ها از گذشته های دور رایج بوده است.
منابع معدنی استان نیز منحصر به منابع رسوبی است و به طور عمده شامل كانی‌های غیرفلزی می‌شود. تاكنون ذخایر مواد معدنی فلزی در استان شناخته نشده است ولی استان ایلام دارای ذخایر نفت و گاز غنی است.
البته در آخر باید این نکته را اضافه کنیم که؛ باتوجه به گشایش مرز عراق در شهرستان مهران امکان توسعه تجارت و توریسم بین‌المللی و ترانزیت کالا و مسافر بیشتر شده است.

سوغات 

بخش شیرینی : انواع شیرینی بژی بر ساق، شیرینی کله کنجی، شیرینی کاک، شیرینی گمگه، حلوای بگل که ترکیبی از پودر کشک و خرما است .

بخش کشاورزی : کنجد، گردو، سقز محلی از صمغ درخت بنه

بخش دامداری : روغن حیوانی معروف به روغن کرمانشاهی، کره محلی، کشک، عسل کوهی مربوط به مناطق سورگه و شلم

بخش صنایع دستی : جاجیم، نمد مالی، گیوه

جاذبه های طبیعی - گردشگری

ایلام : آبشار اما، آبشار چم آو، آبشار سرطاف، آبشار گچان، تالاب زمزم، تالاب چکر، دره ارغوان، دامنه های کوه قلاقیران، غار تایه گه، غار زینه گان

آبدانان : دریاچه دوقلوی سیاه گاو آبدانان، دامنه کوه اناران، دامنه کوه کبیرکوه، دریاچه سیاه گاو، حاشیه رودخانه سیاه گاو، غار مراژه، مناظر طبیعی سراب آبدانان

ایوان : قنات سراب ایوان، غار طلسم ایوان، غار انفجاری

دهلران : آبشار آب طاف، دامنه های دینار کوه، چشمه آب گرم، حاشیه رودخانه آب دره جکه، حاشیه رودخانه آب مورموری، حاشیه رودخانه آب سارکوه، چای قره تپه،  غار خفاش

دره شهر : آبشار آب آسیاب، آبشار ماربره، تنگ بهرام چوبین، تنگ ماژین، حوضچه آب زمزم، غار کول کنی در طبیعت کبیرکوه در کنار رود سیمره

مهران :  دامنه کوه کلک، حاشیه رودخانه پالشک آب، غار زینه گان یا غار بهشت

جاذبه های تاریخی

ایلام : تپه ورده کبود، تفرجگاه های جنگلی مله پنجاو، حاجی بختیار و آبزا، منجیل و میان تنگ، سنگ نبشته قلعه والی، قلعه والی در تپه چقامیرگ، قلعه قیران، قلعه اسماعیل خان، قلعه تاریخی چورا، قلعه کنجانچم، موزه مردم شناسی.

آبدانان : انبارهای هزار در آبدانان، زیارتگاه سید صالح الدین، قلعه تاریخی پشت قلعه، قلعه هزارانی، مسجد جامع

ایوان : آتشکده سه پا، مسجد جامع

دهلران : آتشکده میمه، تپه علی کش، تپه موسیان، تپه محمد جعفر، تپه مراد آباد، سنگ نوشته میمه، شهر تارخی سمیره، قلعه شیاخ، قلعه پاقفله، قلعه کره چکا، قلعه انجیر، موزه حیات وحش و تاریخ طبیعی.

دره شهر : آسیاب آبی در روستای شیخ مکان، آثار خرابه های شهر سمیره، قصرها و بازارهای تاریخی، آثار تاریخی پل گاومیشان، تپه باستانی تیغن، زیارتگاه جابر انصاری، زیارتگاه بابا سیف الدین، زیارتگاه امام زاده صالح، چهار طاقی دوران ساسانی، قلعه و شهر تاریخی ماژین، قلعه پوراشرف، قلعه زینل یا زبیده، قلعه جهانگیرآباد، قلعه پنج برادر مورموری یا قلعه تاجمیر، قلعه ارمو، قلعه میرغلام هاشمی، موزه دره شهر.

مهران : آتشکده متعلق به دوره ساسانیان، امام زاده علی صالح، امام زاده سید حسن، بقعه پیر قتال، تپه باستانی چغا آهوان و چغا گلان، زیارتگاه سید محمد عابد، سنگ نبشته دوره آشوری، کتیبه تخت خان، قلعه زمستانی والی معروف به کنجانجم، موزه دفاع مقدس.